Wielki Tydzień, Triduum Paschalne - obyczaje, obrzędy, rytuały, tradycja

Dni Wielkiego Tygodnia mają swoje znaczenie, których symbolika często już zapomniana, sięga w polskiej tradycji odległych czasów. Już w Wielką Środę na wsi rolnicy starali się nie wykonywać ciężkich prac. To czas na ostatnie porządki w obejściu. Pozostałe po zimie śmieci palili na bruzdach między polami. Zwyczaj ten przetrwał jeszcze w niektórych okolicach Koniecpola, Olesna, Kochcic, Gwoździan, Lelowa. Ogień unicestwia zło, jakie zalęgło się w mroźne, śnieżne dni.

Wielki Czwartek jest ostatnim dniem Wielkiego Postu. Pierwsi chrześcijanie wyczekiwali świtu tego dnia. Wieczorem rozpoczyna się Triduum Paschalne, które trwa od mszy Wieczerzy Pańskiej do nieszporów Niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego. Jest to w liturgii jedno, nieprzerwane święto. W czwartkowy wieczór między 16 a 21 wspólnoty parafialne obchodzą pamiątkę ostatniej wieczerzy. Tabernakulum pozostaje puste. Czytane jest fragment Ewangelii o obmyciu nóg, co może być spełnione realnie. Po wieczornej mszy św. z ołtarza zabierane są wszystkie elementy dekoracyjne. Milkną kościelne dzwony. Wiernych dawniej zwoływały drewniane kołatki. Dziś w niewielu rejonach jeszcze używa się kołatek. Na wsi przestrzegany jest czasem obyczaj zasłaniania w domach luster, krzyży, obrazów z wizerunkami świętych.

W Wielki Piątek, to pierwszy dzień Triduum Paschalnego - trzy dni, w których obchodzi się pamiątkę śmierci, pogrzebu i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa : Wielki Piątek, Wielka Sobota i Niedziela Zmartwychwstania Pańskiego. W Wielki Piątek nie odprawia się mszy świętej. Około trzeciej po południu, w godzinę śmierci Chrystusa odbywa się specjalne zgromadzenie liturgiczne i Droga Krzyżowa. W ostatnich latach coraz częściej ulicami miast i wsi. W tym dniu przygotowuje się Grób Pański, do którego wieczorem przenosi się uroczyście Najświętszy Sakrament. Zwyczaj urządzania "pogrzebu Chrystusa" wywodzi się z Palestyny. Do Polski trafił prawdopodobnie z Niemiec. Ale u nas ma najbogatszą oprawę. W naszej historii Grób Pański miał znaczenie symboliczne. W czasie zaborów, hitlerowskiej okupacji był znakiem patriotycznym, nadzieją zmartwychwstania Ojczyzny. Piękne, o wymowie symbolicznej groby są zawsze na Jasnej Górze. Wielki Piątek jest szczególnie ważny w kościołach protestanckich.

W Wielką Sobotę tradycyjnie odwiedza się groby nie tylko w swojej parafii. I oczywiście święci pokarmy. W miastach już tylko ograniczamy się do przyniesienia do kościoła pisanek, chleba, soli. Na wsi pamięta się jeszcze i o wędlinie, i o chrzanie, cukrowym baranku. Według dawnych zwyczajów był to dzień ścisłego postu, dziś już nie jest obowiązujący , ale nadal zalecany aż do Wigilii Paschalnej. Następnego dnia, w Niedzielę Wielkanocną jeszcze przed mszą rezurekcyjną czasem słychać huk petard. Zwyczaj uciążliwy. Po uroczystym śniadaniu w gronie rodzinnym gospodarze nie zapominali o inwentarzu. Koniowi, krowie dobrze jest natrzeć kopyta poświęconą szynką, aby zapobiec ukąszeniu żmii. Jeszcze w niektórych regionach kultywowany jest ten zwyczaj. Resztki święconego chleba dla gospodarskich zwierząt chronią je przed wszelkim robactwem, co choroby przenosi. Zakopane na pastwisku skorupki jajek z wielkanocnego śniadania zapewniają, że po tej trawie krowy dadzą dużo mleka.

Poniedziałek Wielkanocny. Jak pisał ks. Jędrzej Kitowicz w Opisie obyczajów za panowania Augusta III, - "Była to swawola powszechna w całym kraju, tak między pospólstwem jako też dystyngowanemi. Kobiety nigdy dyngusa nie zaczynały, ale zaczepione od mężczyzn, podług możności oddawały za swoje". Od kilku lat śmigus-dyngus bardziej popularny jest w miastach niż na wsi. Grupy wyrostków oblewają przechodniów wiadrami wody. Na wsi jest to obyczaj ściśle związany z zabieganiem o względy panny. Niech obejście, w którym mieszka młoda dziewczyna kawalerowie pominą w śmigus-dyngus, to niechybnie dziewczę skazane jest na staropanieństwo".

Współcześnie dyngus w takiej formie jest przedstawiany przez zespoły folklorystyczne. W miastach dzieciaki biegają z sikawkami - zabawkami w różnej formie, od jajek do pistoletów.