Od tragedii w Juliance mija 30 lat

Wszędzie leżeli ranni, ludzie bez rąk i nóg. Słychać było tylko krzyki - mówi Elżbieta Koszyka. Koło jej domu przy stacji kolejowej w Juliance 30 lat temu doszło do katastrofy.

Zderzyły się dwa pociągi.

Julianka to niewielka wieś w gminie Przyrów w powiecie częstochowskim, położona wśród lasów przy szlaku kolejowym. Choć od katastrofy, w której zderzyły się dwa pociągi, minęło 30 lat, mieszkańcy dobrze pamiętają tę tragedię. Była noc z 2 na 3 listopada 1976 roku. 30-letnia wówczas Elżbieta Koszyka, mieszkająca z mężem Henrykiem i dwójką kilkuletnich dzieci w budynku kolejowym za stacją w Juliance, dopiero co położyła się spać. Siedziała do późna i robiła na drutach. Nie spała zbyt długo, bo obudził ją hałas. - Słychać było okropne krzyki, pukanie do okna, wołanie o pomoc - wspomina. - Wyjrzałam przez okno, a tu słyszę, że wydarzył się wypadek. Pociąg na pociąg najechał. W domu był telefon kolejowy, to zaczęłam dzwonić na pogotowie. Na początku nikt mi nie chciał uwierzyć. Na stacji zapytali, kto zapłaci za telefon - dodaje.

Zamykaj przejazd!

41-letni wówczas Mikołaj Lamch był tamtej nocy dyżurnym ruchu na nastawni. - Pospieszne wtedy jechały. Przeleciał jeden pociąg relacji Lublin - Wrocław, następny stał na stacji i czekał na odjazd. Nagle nastawniczy mówi mi: "Nikuś, zamykaj przejazd, bo jakiś pierun tu jedzie!". Nie byłem w stanie nic zrobić, bo wiedziałem, że to już nic nie pomoże, że jest za mało czasu.

Upłynęła chwila - jak wspomina emerytowany kolejarz - i na nastawnię wpadł wojskowy w stopniu majora, który jechał ze studentami. - Zaczął wołać: "Panie dyżurny! Żądaj pogotowia, nawet helikoptera z opatrunkami. Jaka tu kupa, to nie ma pan pojęcia!" - wspomina jego słowa pan Mikołaj.

Maszyniści zasnęli

Jak doszło do tragedii? Jak się okazało, pociąg pospieszny Lublin - Wrocław minął Juliankę i wjechał na pobliskie wzniesienie. Obaj maszyniści spali. Młodszy, który prowadził lokomotywę, wyłączył nastawnik poboru prądu na zero. Pociąg nie miał mocy, żeby pokonać wzgórze. I samoczynnie stoczył się ze wzniesienia. Wrócił ze szlaku. Jechał z powrotem na stację w Juliance. I wpadł wprost na stojący tam pociąg relacji Kraków - Gdynia. Uderzył ostatnimi wagonami w lokomotywę tego składu. Jego maszynista i pomocnik zdążyli tuż przed zderzeniem wyskoczyć z lokomotywy. To ocaliło im życie. Uderzenie było tak silne, że ostatni wagon został zmiażdżony. - Dach z wagonu nakrył stojący na stacji elektrowóz - mówi Lamch.

Wszędzie ranni i zabici

Akcję ratunkową - jak opowiada Elżbieta Koszyka - rozpoczęli studenci Akademii Medycznej, którzy jechali pociągiem. Mieszkańcy budynku kolejowego, pod oknami którego doszło do katastrofy: Koszykowie oraz Jan i Danuta Kurasowie ruszyli na pomoc.

- Dawaliśmy, co kto miał: firanki, zasłonki, ręczniki, obrusy, prześcieradła. Targało się to na opatrunki, opaski uciskowe - mówi pani Elżbieta. - Potem pomagaliśmy nosić rannych. Co się wtedy działo, tego nie da się opisać. Wszędzie ranni i zabici. W wagonie leżeli połamani ludzie, bez rąk i nóg. Błagali, by ich dobić. Pamiętam, wołanie dzieci: "Mamo, mamo!", a potem zapanowała przeraźliwa cisza. Tylko krew płynęła po wagonie.

Na miejsce katastrofy przyjechały karetki z całego ówczesnego województwa częstochowskiego. Rannych opatrywano na miejscu i zawożono do pobliskich szpitali. - Chodziłam między tymi rannymi. Ktoś wołał o pomoc, o krople na serce. Trzydziestoletni chłopak prosił, by przynieść siekierę, żeby go dobić. Powiedziałam mu, że za chwilę do niego wrócę. Ale jak znów byłam przy nim, to już nie żył - mówi Elżbieta Koszyka.

Akcja ratunkowa trwała do rana. Bagaże podróżnych przeniesiono na stację. Kolejarze podstawili pociąg ratunkowy. Usuwanie skutków katastrofy trwało znacznie dłużej. Komisja wypadkowa zakończyła pracę po 24 godzinach. - Całą dobę byliśmy na miejscu. Żona naszykowała mi kanapki na drogę, ale przywiozłem je z powrotem. Nie mogłem nic przełknąć - mówi Anastazy Mazurek, członek komisji badającej przyczyny katastrofy. - W ciągu 40 lat pracy na kolei widziałem setki wypadków, ale ten był najgorszy - dodaje.

Nie mogli o tym mówić

Koszykowie z sąsiadami gotowali w wiaderkach herbatę dla zmarzniętych pasażerów. Całe rodziny do nich przychodziły. Ludzie dziękowali za pomoc. Po katastrofie dostali od podsekretarza stanu w ministerstwie komunikacji podziękowania za ofiarność oraz bezinteresowną pomoc w akcji ratowniczej. Jak wspominają, o katastrofie długo nie mogli mówić. Kilka lat po tragedii ludzie postawili kilkunastometrowy krzyż przy torach w miejscu, gdzie doszło do katastrofy. Mimo że były to jeszcze czasy komuny, udało się to dzięki staraniom ks. Jana Szczypiora, proboszcza parafii w pobliskiej Sygontce. Krzyż przeniesiono tu z placu kościelnego. Często palą się przy nim znicze.

Maszyniści zostali skazani

Maszynista i młodszy maszynista, którzy spowodowali katastrofę kolejową w Juliance w 1976 roku, zostali skazani przez Sąd Wojewódzki w Częstochowie na

11 lat więzienia, a dyspozytor lokomotywowni na 2 lata pozbawienia wolności. Po apelacji do Sądu Najwyższego zmniejszono maszynistom karę do 7 lat więzienia, a trzeciemu skazanemu wyrok zawieszono na 4 lata. Po rewizji nadzwyczajnej wniesionej przez prokuratora generalnego Sąd Najwyższy zmienił wyrok dla maszynistów na 9 lat pozbawienia wolności. Zmienił kwalifikację czynu z działania umyślnego na nieumyślne, bo sami sprawcy byli narażeni na bezpośrednie skutki katastrofy.

Zawiodło kilka osób
Marek Bednarczyk, były okręgowy inspektor bezpieczeństwa kolejowego

Byłem depozytariuszem aktu dochodzeniowego w sprawie katastrofy w Juliance w 1976 roku. Zaśnięcie obu maszynistów było główną przyczyną wypadku. Były też inne przyczyny. Młodszy maszynista był nietrzeźwy i prowadził pociąg bez nadzoru starszego. Nie mieli nadzoru z lokomotywowni w Dęblinie. Błędy ludzi były przyczyną tego wypadku. Tu zawiodło kilka osób: nie tylko dwaj maszyniści, ale i dwaj konduktorzy oraz kierownik pociągu. Mogli zareagować na cofanie pociągu, złapać za hamulec i zatrzymać pociąg.

Trzeba było ich ratować
Teresa Kmieć, emerytowana sanitariuszka z pogotowia ratunkowego w Dąbrowie Zielonej

Wrażenie było okropne. Ludzie leżeli porozrzucani. Słychać było tylko ich pisk i krzyk. Robiliśmy opatrunki, zakładaliśmy szyny, by usztywnić złamania. Ludzie byli połamani, okaleczeni. Słyszałam płacz i krzyki: "Ratujcie moje dziecko!", "Ratujcie moją mamę!" Wtedy nie było czasu zastanawiać się, przejmować, trzeba było ratować tych ludzi. Ale tego, co się tam widziało, nie da się zapomnieć.