Dawna Poczta w Częstochowie. Jak kiedyś wysyłano listy? Czy dało się wysłać pocztą więźnia?

Choć Poczta Polska w Częstochowie oficjalnie funkcjonuje od 1918 roku, to dzieje poczty na ziemiach polskich zaczynają się w XVI wieku, kiedy to 18 października 1558 roku król Zygmunt August „ustanowił stałe połączenie pocztowe między Krakowem a Wenecją przez Wiedeń, za pomocą poczty, czyli koni rozstawnych”. Wystawa, której wernisaż odbył się 9 czerwca w Archiwum Państwowym w Częstochowie, opowiada pewien wycinek historii poczty zaprezentowany z perspektywy zbiorów archiwalnych w tutejszym archiwum. Wystawę otworzyła Elżbieta Surma-Jończyk, Dyrektor Archiwum Państwowego w Częstochowie, a po ekspozycji oprowadzała jej współtwórczyni Ewa Dubaj, Kierownik Oddziału II ewidencji, opracowania i zabezpieczania zasobu archiwalnego.

- Wystawa powstała we współpracy z częstochowskimi filatelistami, a dokładnie Częstochowskim Okręgiem Polskiego Towarzystwa Filatelistycznego. Chcieliśmy pokazać, jak poczta w Częstochowie zmieniała się na przestrzeni lat, co po nie pozostało. Prezentujemy koperty, a na nich widać, jakie były na przestrzeni lat pieczątki. Mamy tutaj karty dróżne, pokazujące drogę przekazywania więźniów między ówczesnymi zakładami karnymi, czym również zajmowała się polska poczta. Można też u nas zapoznać się z protokołem powołania poczty w Częstochowie w 1918 roku i projekt techniczny najbardziej znanej częstochowskiej poczty, która mieści się na rogu ulic Śląskiej i Kopernika - mówi Ewa Dubaj.

Przed 1918 rokiem poczta w Częstochowie działała dwutorowo. Była to poczta typowo urzędowa - carska, gdzie przekazywana była korespondencja między urzędami carskimi, ale i eksponaty, czy jak już wspomniałam osoby. Dopiero po 1963 roku tworzy się po wybuchu powstania styczniowego tajna poczta. - Sami powstańcy i mieszkańcy naszego regionu taką pocztę tajną do przekazywania informacji utworzyły. Często były to te same osoby, które przekazywały oficjalną pocztę. Natomiast początek XX wieku i wybuch I wojny światowej sprawił, że poczta zaczęła szybko ewoluować. W regionie mieliśmy zarówno wojska niemieckie, a także enklawę Jasna Góra. To bardzo szybko się zmieniało i nabywało nowych cech pocztowych od kolejnych zaborców. A koniec wojny jeszcze bardziej przyspieszył rozwój poczty. W 1939 roku poczta w całym kraju przekazała miliard przesyłek. Jest to imponująca liczba - dodaje Ewa Dubaj.

Zwykli częstochowianie długo musieli czekać na możliwość powszechnego dostępu do poczty. Na początku poczta królewska, która działała w Krakowie, nakierowana była wyłącznie na przesyłki międzynarodowe. Nie przesyłała listów po terenie kraju. Potem oczywiście się to zmieniło.

- Do XIX wieku zwykli mieszkańcy naszego miasta i regionu dostępu do poczty raczej nie mieli, albo mieli w bardzo ograniczonym zakresie. Początek XX wieku i okres po odzyskaniu niepodległości sprawiły, że poczta zaczęła być dostępna dla zwykłego zjadacza chleba. Nie było wtedy powszechnego dostępu do telefonów, więc wszelkie informacje przekazywane przez częstochowian poza miasto, były przekazywane przez pocztę - podsumowuje archiwistka.

Na wystawie prezentowanej w Archiwum Państwowym przy ulicy Rejtana można też zobaczyć plany i rysunki najsłynniejszego gmachu poczty w Częstochowie, który jest jednym z ciekawszych i najwcześniejszych przykładów architektury funkcjonalistycznej w województwie śląskim.

Budynek poczty w Częstochowie został wzniesiony w latach 1925-1926. Obiekt powstał w skutek akcji przeprowadzonej przez Pocztę Polską, w rezultacie której powstało kilkadziesiąt nowych obiektów w kraju. Częstochowski gmach został zaprojektowany w latach 1925-1926 przez zasłużonego architekta Adolfa Szyszko-Bohusza. W pracach uczestniczył także arch. Fryderyk Tadanier, który był wcześniej studentem Szyszko-Bohusza. Obiekt wyróżnia się na tle innych realizacji architekta, przede wszystkim na uproszczoną formę i ograniczony detal architektoniczny. W 1945 r. budynek ucierpiał w skutek wybuchu amunicji na stacji „Stradom”. Znaczące remonty gmachu poczty miały miejsce w latach 90. XX w. Wówczas prace objęły m.in. odnowienie zegara, jak również zostały zdemontowane znamienne obrotowe drzwi.

Jak podaje portal zabytek.pl, budynek został zlokalizowany na narożnej działce. Obiekt jest trzykondygnacyjny, został założony na planie podkowy, z dwoma skrzydłami i kwadratową pięciokondygnacyjną wieżą. Narożna wieża zegarowa jest cofnięta w strukturę budynku. Dwie górne kondygnacje wieży (jedna żelbetowa, druga ażurowa - stalowo-szklana) stanowią dominantę całego założenia. Charakterystycznym pomieszczeniem budynku jest sala operacyjna usytuowana w skrzydle zachodnim, w której zachowały się pozostałości oryginalnego wyposażenia m.in. skrytki pocztowe ze stalowymi drzwiczkami.

Częstochowską wystawę w Archiwum Państwowym będzie można oglądać do 30 czerwca.